Γράφει η Λία Μπισμπίκη,
Personal & Executive Coach
«Πόσο ανθεκτικός πιστεύεις ότι είσαι;»
Στο podcast του “On purpose”, ο Jay Shetty, ανέφερε πως όταν τέθηκε αυτή η ερώτηση, το 83% του κοινού απάντησε ότι αισθάνονται ανθεκτικοί.
Μετά από ένα τεστ που έγινε στα ίδια άτομα, προέκυψε ότι το 57% είναι ανθεκτικοί στην πραγματικότητα. Επομένως, αρκετοί από εμάς έχουμε εσφαλμένη αντίληψη για την ανθεκτικότητά μας, καθώς πρόκειται για μία έννοια υποκειμενική, που αφορά στον τρόπο που επεξεργάζεται ο καθένας τον «πόνο».
Αν ρίξουμε μια ματιά στα τελευταία δυο χρόνια μετά την πανδημία, οι έρευνες δείχνουν πόσο έχουν αυξηθεί τα επίπεδα στρες και εν γένει οι αρνητικές συνέπειες στην ψυχική υγεία των Ελλήνων (μετά το 1ο και 2ο lockdown)1.
Σχήμα 1. Οι επιπτώσεις του 1ου και 2ου lockdown στην ψυχική υγεία των Ελλήνων (σε ποσοστά %)
Mέσα σε αυτό το διάστημα, πολλοί στράφηκαν είτε σε μία εσωτερική αναζήτηση, είτε σε έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής.
Η αντιμετώπιση του κάθε ανθρώπου απέναντι σε μία κρίση, ένα τραυματικό γεγονός ή ακόμα και μια καθημερινή δυσκολία, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ανθεκτικότητά του. Βάσει αυτού, μπορούμε να πούμε ότι η ανθεκτικότητα είναι «η δυνατότητα που έχει κάποιος να ανακάμπτει μετά από μία δυσκολία ή ένα τραυματικό γεγονός». Στα αγγλικά, η ανάκαμψη αυτή ονομάζεται “bounce back”, που σημαίνει να αναπηδά κανείς, να μη λυγίζει2.
Όσον αφορά την ανθεκτικότητα ως δεξιότητα, είναι ευοίωνο το γεγονός ότι μπορεί να ενισχυθεί και να καλλιεργηθεί από εμάς τους ίδιους. Επιπλέον, ένα βασικό χαρακτηριστικό της είναι ότι είναι δυναμική, όπως άλλωστε και οι εναλλαγές της ζωής. Κάποιος που την απέκτησε μετά από μια κρίση και πέρασε στην «απέναντι όχθη», δεν υπάρχει εγγύηση ότι θα παραμείνει για πάντα ανθεκτικός.
Τρόποι ενίσχυσης της ανθεκτικότητας
Για να ενισχύσουμε την ανθεκτικότητά μας, υπάρχει ένα δομημένο πλαίσιο, το οποίο δημιουργήθηκε από τον Αμερικανό παιδίατρο και ερευνητή, Κen Ginsbourg. Συνοπτικά, αναφέρει ως βασικές παραμέτρους για ανάπτυξη της ανθεκτικότητας τα 7 C (Connection, Competence, Confidence, Character, Contribution, Coping, Control)3.
Εκτος από τον παραπάνω, ένας διαφορετικός τρόπος για να αναγνωρίσουμε και να αξιολογήσουμε την ανθεκτικότητά μας, είναι η χαρτογράφησή της με βάση τους τρεις παρακάτω παράγοντες (contributors):
- Εσωτερικά μέσα: είναι τα έμφυτα χαρακτηριστικά, καθώς και οι επίκτητες δεξιότητες και πρακτικές του κάθε ατόμου, που σχετίζονται με την προσωπικότητα, την ιδιοσυγκρασία του και αποτελούν στοιχεία που συντελούν στο να είμαστε ανθεκτικοί (resilient). Ενδεικτικά, τα εσωτερικά μέσα είναι:
- η νοοτροπία (mindset) σε σχέση με την αντιμετώπιση των καταστάσεων
- το νόημα ή ο σκοπός ζωής του κάθε ανθρώπου
- η διαχείριση και ο έλεγχος συναισθημάτων
- πρακτικές, εργαλεία ή συνήθειες που υιοθετούμε στην καθημερινότητά μας (όπως πχ. η ενσυνειδητότητα, ο διαλογισμός, η άσκηση, το journaling, ο αναστοχασμός).
Εδώ θα ήταν σκόπιμο να αναφερθεί ότι οι παραπάνω πρακτικές χτίζονται με συστηματική εξάσκηση και ενσωμάτωσή τους ως μέρος της ρουτίνας μας. Με αυτό τον τρόπο, την δύσκολη στιγμή που μπορεί να απαιτείται ψυχραιμία και αυτοέλεγχος, θα είναι πολύ πιο εύκολο να τις εφαρμόσουμε στην πράξη.
- Εξωτερικά μέσα: είναι τα άτομα του περιβάλλοντός μας, το υποστηρικτικό δίκτυο που έχει ο καθένας και κάθε εξωτερική βοήθεια στην οποία μπορεί να αναζητήσουμε τη δύσκολη στιγμή (πχ. θεραπευτής, coach, σύμβουλος, κλπ.).
- Το ίδιο το τραυματικό γεγονός ή η κρίση: είναι οποιοδήποτε εξωτερικό γεγονός, το οποίο μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη της ανθεκτικότητάς μας. Συγκαταλέγονται τραυματικά συμβάντα (π.χ. απώλεια, ατύχημα, απόρριψη, χωρισμός) ή παγκόσμια γεγονότα (πανδημία), καθώς και κρίσιμες περίοδοι.
Resilience Pie
Με βάση τους τρεις παραπάνω παράγοντες που συντελούν στην ανθεκτικότητά μας, έχει σχεδιαστεί ένα εργαλείο αυτοαξιολόγησης, μέσα από το οποίο μπορεί να βρει κανείς ποια είναι τα συστατικά της δικής του ανθεκτικότητας. Το εργαλείο αυτό ονομάζεται resilience pie και μπορεί να αξιοποιηθεί και ως άσκηση, προκειμένου να απαντήσει κάποιος το ερώτημα «Τι με έχει κάνει ανθεκτικό μέχρι σήμερα;»
Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται ότι πρόκειται για ένα pie chart, μία «πίτα», της οποίας κάθε κομμάτι αποτελεί κι ένα βασικό συστατικό της ανθεκτικότητας. Αυτή η άσκηση είναι εμπνευσμένη από μία δραστηριότητα της συγγραφέα και εικονογράφου Mari Andrew, η οποία ασχολήθηκε εκτεταμένα για το πώς μπορεί η τέχνη να συμβάλει στην αυτοθεραπεία μας4 .
Εάν λοιπόν ανατρέξει κανείς α) σε όλα τα εσωτερικά του μέσα (χαρακτηριστικά, δεξιότητες, εμπειρίες), β) στο εξωτερικό περιβάλλον του και γ) στα τραυματικά γεγονότα που έχει βιώσει, είναι δυνατό να καταλήξει στη δική του resilience pie. Η όλη διαδικασία απαιτεί χρόνο, αναστοχασμό και ενδεχομένως τη βοήθεια ενός coach, έτσι ώστε με ανοιχτού τύπου ερωτήσεις να διευκολυνθεί η σχετική διερεύνηση.
Όπως φαίνεται στην ακόλουθη εικόνα, που είναι αληθινό παράδειγμα μιας resilience pie, από το κάθε κομμάτι της πίτας προκύπτουν τα μέσα που έχει αποκτήσει κάποιος και που μπορεί να βελτιώσει, προκειμένου να ενδυναμώσει την ανθεκτικότητά του. Τα εργαλεία αυτά, μαζί με τα θετικά στοιχεία, τις δυνάμεις και τα ταλέντα του κάθε ατόμου διαμορφώνουν τον θετικό του πυρήνα.
Σε τι εξυπηρετεί το resilience pie
- προσφέρει μία ξεκάθαρη επίγνωση, ένα «στιγμιότυπο» του πού βρισκόμαστε στο τώρα σε σχέση με τη συγκεκριμένη δεξιότητα
- βοηθά στο να ανατρέξουμε και να θυμηθούμε τι έχουμε καταφέρει και πώς έχουμε ανταπεξέλθει στις δύσκολες καταστάσεις, περιόδους και προκλήσεις
- βοηθά στην ανακάλυψη της εργαλειοθήκης μας, και στο να συγκεντρώσουμε τα εργαλεία που ο καθένας μας έχει αποκομίσει μέσα από τις δυσκολίες
- μας κινητοποιεί στο να βελτιώσουμε την ανθεκτικότητά μας μέσα από δράσεις που προκύπτουν
Και τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι, αφού χαρτογραφήσουμε το resilience pie, μετά μπορούμε να το …ζωγραφίσουμε με ξυλομπογιές, όπως προτείνει η Mari Andrew. Είναι σημαντικό να κάνουμε αυτή την χαρτογράφηση βάζοντας τη δική μας πινελιά, καθώς το κάθε κομμάτι μπορεί να έχει άλλο μέγεθος και χρώμα!
Τι κάνουν οι ανθεκτικοί (resilient) άνθρωποι
Οι ανθεκτικοί (resilient) άνθρωποι ακολουθούν τρεις στρατηγικές, σύμφωνα με την ερευνήτρια του “resilient psychology” (στο Πανεπιστήμιο AUT University του Auckland), Dr Lucy Hone 5:
- γνωρίζουν και περιμένουν ότι η στραβή θα συμβεί, και δεν αναρωτιούνται «γιατί σε μένα;», όπως αναφέρει η ίδια “they know that shit happens”5
- έχουν εντάξει στη ζωή τους τον αναστοχασμό (reflection), σταματούν και ρωτούν τον εαυτό τους «αυτή η σκέψη ή η απόφαση με εξυπηρετεί σε κάτι;» και
- επιλέγουν προσεκτικά που καταναλώνουν την ενέργειά τους και το χρόνο τους. Δε φεύγουν από το πρόβλημα, αλλά εστιάζουν σε ό,τι μπορούν να ελέγξουν.
Eν κατακλείδει, η ανθεκτικότητα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας και το ευχάριστο είναι ότι ανήκει στη ζώνη ελέγχου μας και μπορούμε από σήμερα κιόλας να την ενισχύσουμε! Είναι μία «δεξιότητα – κλειδί» στις μέρες μας, καθώς μας βοηθά αφενός στο να δημιουργήσουμε μια πιο «γεμάτη» κι ευτυχισμένη ζωή και αφετέρου να προσαρμοζόμαστε πιο εύκολα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο!
Bιβλιογραφία
2 https://positivepsychology.com/what-is-resilience/
3 https://optionb.org/advice/the-7-cs-of-resilience-in-kids
5 The three secrets of resilient people | Lucy Hone | TEDx resilient grieving (https://youtu.be/NWH8N-BvhAw)